Węgiel to jedno z najbardziej szkodliwych źródeł energii. Zanieczyszczenia z kominów elektrowni zatrują powietrze, wody i glebę, zagrożą bezcennej przyrodzie i zabytkom, zniszczą zdrowie i życie tysięcy ludzi. Elektrownia Północ to koniec marzeń o czystym, ekologicznym Pomorzu. Podczas gdy zyskami z Elektrowni Północ będzie się cieszyć niewielka grupa przedsiębiorców i samorządowców, jej koszty zapłacimy my wszyscy.
Jako jedna z ostatnich dużych europejskich rzek, które zachowały naturalny charakter, Wisła jest prawdziwym skarbem polskiej przyrody. Ten bezcenny ekosystem jest domem wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin oraz ulubionym miejscem wypraw licznych miłośników przyrody, zwłaszcza obserwatorów ptaków. Dolna Wisła gości wielkie stada gęsi, kaczek, żurawi i innych ptasich wędrowców, którzy wykorzystują ją jako naturalny korytarz na trasie swoich wędrówek. To także jedna z ostatnich dużych rzek nizinnych, w której przetrwała charakterystyczna fauna ryb. Duże bogactwo gatunkowe zadecydowało o objęciu tej części rzeki ochroną w ramach sieci Natura 2000. Wśród rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków żyjących w Wiśle na szczególną uwagę zasługuje najcenniejsza z wiślanych ryb – łosoś atlantycki.
Przed epoką przemysłową Wisła była jedną z najważniejszych rzek łososiowych w Europie – wodnym korytarzem, którym łososie wędrowały w górę rzek na tarliska odległe o setki kilometrów od morza, w którym spędzały większość życia. Zanieczyszczenia z miast i zakładów przemysłowych sprawiły, że łosoś wyginął w Wiśle w 2 poł. XX wieku. Dzięki gigantycznemu wysiłkowi tysięcy naukowców, wędkarzy i miłośników przyrody jakość wody w rzece uległa olbrzymiej poprawie. Dziś Wisła znów jest tętniącym życiem ekosystemem, a łososie mają szansę wreszcie na dobre powrócić do rzeki.
Cały ten olbrzymi trud może przekreślić jedna inwestycja – Elektrownia Północ.
Dolina Dolnej Wisły to ostoja ptaków o międzynarodowym znaczeniu. Cenne podmokłe łąki, mielizny i starorzecza oraz pozostałości naturalnych lasów łęgowych czynią z niej kluczowe miejsce dla ptaków wodno-błotnych, które zatrzymują się tu by odbyć lęgi, zimować lub odpocząć podczas dorocznych wędrówek. Gniazduje tu aż 28 gatunków ptaków z listy Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, w tym błotniak stawowy, bielik, jarzębatka oraz rybitwy rzeczna i białoczelna (gniazduje tu ponad 10% krajowej populacji!). 9 gatunków lęgowych znajduje się w polskiej Czerwonej Księdze zwierząt. Zimą Wisła jest ważnym żerowiskiem łabędzi, kaczek i traczy. Zimuje tu co najmniej 1% całej europejskiej populacji gągołów. Obszar ten, będąc jednym z głównych korytarzy ekologicznych Polski, spełnia niezwykle ważną funkcję jako powietrzny korytarz migracyjny dla ptaków. Podczas dorocznych przelotów spotkać tu można między innymi kuliki wielkie, stada żurawi i siewek złotych.
Główne zagrożenie dla chronionych tu gatunków stanowi porzucenie tradycyjnego modelu gospodarowania. Jednak stan ich ochrony pogorszy także budowa napowietrznych linii elektrycznych, zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie oraz zanieczyszczenie rzeki wynikłe z budowy i eksploatacji Elektrowni Północ.
Położenie względem Elektrowni Północ: w odległości 5,9 km w linii prostej na wschód od głównych budowli, w granicach tego obszaru zlokalizowane będą rurociągi do przesyłu wody i odprowadzania ścieków – na długości 2x ok. 400m – oraz ujęcie wód Wisły do procesów chłodniczych.
Obszar ten chroni najcenniejsze siedliska przyrodnicze i gatunki inne niż ptaki. Obejmuje fragment doliny Wisły w jej dolnym biegu. Wśród tych terenów rolniczych są miejsca, gdzie dolina wielkiej rzeki zachowała charakter zbliżony do naturalnego: wysokie brzegi i starorzecza otoczone zaroślami wierzbowymi oraz pozostałościami lasów łęgowych, niegdyś typowych dla tych terenów, obecnie coraz rzadszych. Żyje tu wiele chronionych i zagrożonych wyginięciem (w tym krytycznie) roślin i zwierząt. Obszar ten chroni aż 9 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej i 15 gatunków zwierząt ujętych w Załączniku II tej dyrektywy. Szczególnie bogata jest ichtiofauna obszaru – występują tu takie ryby jak: boleń, różanka, piskorz, koza, ciosa, łosoś atlantycki, jesiotr ostronosy oraz minóg rzeczny. Ponadto na obszarze spotkać można ssaki: wydrę, kilka gatunków nietoperzy, wilka oraz liczne gatunki płazów, z których najcenniejszy jest kumak nizinny. Atutem obszaru jest również bogata gama zbiorowisk roślinnych, wśród których wyróżniają się murawy kserotermiczne porastające wysokie brzegi doliny. Siedlisko to jest domem licznych rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków owadów, takich jak krytycznie zagrożony chwastosz pluskwiakowiec (Tachysphex fulvitarsus).
Obszar ten oprócz wciąż wysokich wartości przyrodniczych ma też olbrzymie znaczenia dla ochrony malowniczego krajobrazu regionu oraz jego bogatej kultury, w tym licznych bezcennych zabytków, takich jak: zamki krzyżackie, obiekty hydrotechniczne, zabudowa i cmentarze mennonickie oraz liczne grodziska.
Wśród głównych zagrożeń dla obszaru wymienia się rozwój infrastruktury mieszkalnej i transportowej, melioracje i osuszanie terenów. Szczególnie katastrofalny w skutkach byłby zrzut ścieków z Elektrowni Północ.
Położenie w stosunku do Elektrowni Północ: 4,1 km w linii prostej na wschód od lokalizacji elektrowni. W granicach obszaru zlokalizowano planowane miejsca poboru wód i zrzutu ścieków do Wisły, pompownia oraz końcowe fragmenty rurociągów (na dł. ok. 500 m).
Budowa potężnego obiektu, jakim jest elektrownia węglowa, ma poważny wpływ na stosunki wodne w okolicy. Kwestia ta została co prawda poruszona w Raporcie Oddziaływania na Środowisko dla inwestycji, jednak zawierał on poważne uchybienia i zignorował wiele poważnych zagrożeń, na które wskazują niezależni eksperci.
Na potrzeby Raportu nie przeprowadzono odpowiednich badań terenowych i laboratoryjnych, które pozwoliłyby na zdobycie pełnej wiedzy o wpływie inwestycji na wody, tym bardziej że istnieją racjonalne przesłanki wskazujące, że spowoduje ona poważne szkody w zasobach wodnych. Zupełnie zignorowano fakt, że istniejące już obiekty przemysłowe i inne źródła zanieczyszczeń będą wraz z Elektrownią Północ kumulowały swoje działania. Nie uwzględniono też skumulowanego negatywnego wpływu ekstremalnych zjawisk na środowisko na skutek zmian klimatycznych. Nie poruszono także kwestii wpływu zanieczyszczeń z Elektrowni Północ na Morze Bałtyckie.
Projektowana inwestycja Elektrowni Północ jest traktowana jako przedsięwzięcie o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Możliwość przedostania się do środowiska olbrzymich ilości toksyn w wyniku awarii systemu odprowadzania zanieczyszczeń jest całkowicie realna. W Raporcie OOŚ całkowicie pominięto jej konsekwencje dla ludzi i przyrody.
Funkcjonowanie elektrowni węglowej wymaga zużycia olbrzymich ilość wody. Elektrownia Północ będzie pobierała wodę bezpośrednio z Wisły. Woda będzie krążyć w systemie chłodzenia, a następnie wróci do środowiska w postaci gorących, toksycznych ścieków. Do Wisły dostaną się między innymi metale ciężkie (rtęć, ołów, kadm) i inne szkodliwe substancje, jak bor i fluor oraz biocydy – silnie toksyczne związki chemiczne, których zadaniem jest niszczenie życia biologicznego w systemie chłodzenia elektrowni.
Eksperci ostrzegają: ścieki z elektrowni nie będą spełniały określonych prawem wymogów między innymi dla groźnych metali ciężkich – ołowiu, kadmu i rtęci – a stężenia dwóch ostatnich związków przekroczą dopuszczalne prawem wartości!
Związki metali ciężkich nie ulegają rozkładowi, są silnie toksyczne. Można się spodziewać, że będą się przedostawały do Bałtyku. Powodują wzrost zasolenia wody. W raporcie OOŚ oceniono, że rocznie do Wisły będzie wprowadzanych od kilkudziesięciu do kilkuset kilogramów poszczególnych metali ciężkich. Metale ciężkie, takie jak rtęć i ołów, odkładają się w tkankach ryb i mogą zagrażać zdrowiu ludzi. Powodują zwiększoną zachorowalność i śmiertelność ryb, zmiany w siedlisku (wpływ na roślinność wodną tworzącą substrat tarłowy, tworzenie osadów), zakłócenia wędrówki ryb oraz obniżenie ich zdolności ruchowych, negatywnie wpływają na bazę żerową.
Kadm i rtęć mają status substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Ich ilości emitowane przez Elektrownię Północ będą dwukrotnie większe niż najwyższe wartości średniomiesięczne dopuszczalne polskim prawem. Inwestor stara się to ukryć: w Raporcie OOŚ podaje dane dla ścieków… rozcieńczonych.
Są to substancje używane do sterylizowania wnętrza systemu chłodzącego, ich rolą jest niszczenie życia biologicznego. Sklasyfikowane je jako wybitnie toksyczne dla środowiska. Biocydy już w niewielkich stężeniach mogą być zabójcze dla bezkręgowców i ryb, zwłaszcza narybku, oraz powodować znaczny spadek ich rozrodczości. Ze względu na mutagenne i rakotwórcze działanie biocydów ich odkładanie się w tkankach ryb może stanowić zagrożenie dla konsumentów spożywających produkty pochodzenia zwierzęcego ze skażonych terenów.
Bor w powiązaniu z innymi pierwiastkami może tworzyć silnie toksyczne związki, jest silnie toksyczny dla ryb łososiowatych. W raportach OOŚ inwestora przewidziano wielokrotne przekroczenie dopuszczalnych ładunków dla boru. Toksyczne właściwości wykazuje też fluor.
Wody pochłodnicze zrzucane do Wisły będą miały wysoką temperaturę. Podgrzanie wody nawet o ułamek stopnia Celsjusza może mieć fatalne konsekwencje dla organizmów żyjących w rzece. Ten wzrost temperatury jest szczególnie niebezpieczne dla zwierząt zimnolubnych, które bardzo źle znoszą wysoką temperaturę wody. Należy do nich między innymi łosoś.
Podgrzanie wody w Dolnej Wiśle uniemożliwiłoby rybom migrację w górę rzeki i do jej dopływów, co miałoby poważne konsekwencje dla ekosystemu całej zlewni Wisły. Łososie źle znoszą już wody o temperaturze 18°C. 21°C to temperatura górnego progu tolerancji dla wędrownych ryb łososiowatych, tymczasem inwestor zakładał podniesienie temperatury w Wiśle aż do 26,5°C!
Zanieczyszczenie termiczne wody ma poważny wpływ na żywe organizmy. Zaburza naturalne procesy zachodzące w ekosystemie, wpływa na bazę pokarmową ryb, powoduje zmianę lub przesunięcie ich cykli życiowych (tarła, inkubacji ikry i wzrostu), a w konsekwencji może doprowadzić do wyginięcia wielu gatunków, sprzyja natomiast inwazji gatunków obcych. Cieplejsza woda zawiera mniej tlenu, ryby stają się bardziej podatne na zanieczyszczenia, infekcje i inne choroby, zaburzeniu ulega ich cykl migracji. Szczególnie wrażliwe są na nie wędrowne ryby zimnolubne, takie jak łosoś, które wymagają niskiej temperatury wody. Zahamowanie migracji tych ryb obserwowano już w temperaturze 18ºC, a w 25ºC zostaje ona całkowicie zatrzymana. Podniesienie temperatury wody jest szczególnie niebezpieczne w lecie i przy niskich stanach wody, kiedy strumień gorących ścieków zajmie dużą część koryta Wisły, blokując rybom możliwość swobodnego przemieszczania się.
Podwyższona temperatura sprzyja też inwazjom i adaptacji gatunków inwazyjnych, zarówno ryb jak i bezkręgowców, w tym i pasożytów. Najbardziej znany przykład z naszego najbliższego otoczenia to inwazja azjatyckiego nicienia Angulicolla crassus, który jest obarczany winą za zanik węgorza w basenie Bałtyku.
W ramach Dyrektywy 2006/44/WE określono górną, dopuszczalną granicę, do jakiej może zostać podniesiona temperatura wody w rzece zamieszkanej przez ryby łososiowate (a więc także dla Wisły). Jest to 21ºC będące jednocześnie graniczną temperaturą tolerowaną przez te ryby. Rozporządzenie ministra środowiska z 4 października 2002 roku precyzuje, że zrzut ścieków nie może podnieść temperatury wody o więcej niż 1,5ºC. Inwestor zakładał, że temperatura wody zostanie podniesiona aż o 2ºC, maksymalnie do 26,5 ºC, co jest niezgodne z polskim prawem.
Dzięki interwencji organizacji przyrodniczych GDOŚ w części unieważnił decyzję środowiskową, która zezwalała Elektrowni Północ na podniesienie temperatury wody powyżej tych wartości. Wciąż nie wiadomo jednak, w jaki sposób Elektrownia Północ zamierza spełnić te kryteria tak, aby jej funkcjonowanie nie zagroziło ekosystemowi Wisły. Przyrodnicy obawiają się, że będzie to technicznie niemożliwe.
Zagrożenie dla ryb to nie teoria naukowa. Taka tragiczna sytuacja już miała miejsce. W styczniu 2016 roku doszło do masowego śnięcia ryb w Wiśle w miejscach, gdzie gorące ścieki zrzucały do rzeki elektrownie Kozienice i Połaniec. Wszystko wskazuje na to, że nagły zrzut ukropu do lodowatej wody spowodował, że ryby padły na skutek szoku termicznego. Szacunki mówią nawet o kilkudziesięciu tonach martwych ryb z cennych gatunków. Niski stan wody w Wiśle i silne mrozy stworzyły warunki, w których temperatura wód pochłodniczych w "dopuszczalnym przedziale" okazała się zabójcza.
Elektrownia będzie pobierać wodę bezpośrednio z Wisły. Stwarza to podwójne, śmiertelne zagrożenie dla ryb.
Problem zabijania ryb przez elektrownie został szeroko zbadany na całym świecie, dzięki czemu wiadomo, że może osiągać katastrofalne rozmiary. W jednej z brytyjskich elektrowni liczba młodych ryb zabitych przez system osiągnęła 56 milionów w skali roku, a na samych kratach ginęły miliony większych osobników. W USA oszacowano, że tylko na kratach ginęło od 100 tys. do 20 mln ryb na elektrownię, nie licząc narybku wsysanego do systemu, co spowodowało kolosalne straty w ekosystemach rzecznych i w efekcie ich załamanie.
Naukowcy oszacowali, że Elektrownia Północ zabije rocznie 1,5-2 mln sztuk (ok 2 ton!) narybku i młodych ryb z wszystkich 45 gatunków żyjących w Wiśle, w tym ściśle chronionych. Oznacza to katastrofę dla tych populacji.
Odwodnienie na potrzeby budowy elektrowni spowoduje powstanie leja depresji. W wyniku kontaktu z powietrzem dochodzi do utlenienia wielu substancji znajdujących się w warstwie wodonośnej. Po zakończeniu odwodnienia i wypełnieniu się leja depresji wodą substancje te mogą znacząco zmienić skład chemiczny wód podziemnych, a w rezultacie spowodować, że woda stanie się niezdatna do użytku. Raport OOŚ dla Elektrowni Północ całkowicie pomija te kwestie.
Elektrownia może negatywnie wpłynąć także na wodę w miejscowych studniach gospodarskich.
Hydrolodzy ostrzegają, że prace budowlane podczas konstrukcji Elektrowni Północ mogą doprowadzić do okresowego zaniku rzeki Drybok, a tym samym spowodować szkody w jej ekosystemie i pobliskich terenach podmokłych.
Bałtyk jest bardzo zanieczyszczony – przez dziesięciolecia zbierał wody z rzek i zakładów przemysłowych wielu państw. Kraje nadbałtyckie podejmują starania o poprawę jakości wody w Bałtyku. Budowa kolejnej elektrowni węglowej to jeszcze jeden cios dla naszego morza.
Zanieczyszczenie termiczne rzeki może doprowadzić do wstrzymania migracji tarłowej ryb takich jak łosoś, co będzie miało wpływ na całą bałtycką populację. Także zwiększona śmiertelność tych ryb w wyniku spływu zanieczyszczeń powodować będzie spadek połowów rybackich tych gatunków w strefach połowów w całym akwenie Bałtyku.
Związki metali ciężkich nie ulegają rozkładowi, dlatego można się spodziewać, że z Wisły będą się przedostawać do Bałtyku, gdzie ujawni się ich negatywne odziaływanie na morski ekosystem. Podobnie rzecz ma się z biocydami oraz produktami ich rozkładu, które dotrą do morza, a mogą być jeszcze bardziej toksyczne niż same biocydy. Oznacza to transgraniczne oddziaływanie tych substancji. Także transport substancji odżywczych (biogenów) poprzez Wisłę do Bałtyku należy uznać za wyraźne transgraniczne oddziaływanie, co nie zostało uwzględnione w Raportach OOŚ.
Inwestor twierdzi, że ze względu na nowoczesność Elektrownia Północ nie zagrozi środowisku. Okazuje się, że tylko instalacja odsiarczania spalin ma generować ścieki, które, już po ich oczyszczeniu w zakładowej oczyszczalni ścieków, będą zawierać np. 5 razy więcej ołowiu, 8 razy więcej kadmu i 3 razy więcej rtęci, niż można uzyskać w przypadku zastosowaniu tzw. najlepszej dostępnej techniki (Best Available Technique, BAT). Tymczasem normy BAT spełniają już elektrownie budowane w latach 1998-99!
